Podstawowym problemem projektowania i zarządzania przestrzennymi strukturami osadnictwa, zabudowy oraz systemów infrastruktury, który również jest dostrzegalny w innych dziedzinach o złożonym i interdyscyplinarnym charakterze, jest zagadnienie dochodzenia do efektywnego i funkcjonalnego modelu, który pozwoli godzić złożone konflikty związane z różnymi sposobami użytkowania przestrzeni i jednocześnie zaspakajać zróżnicowane, a czasami sprzeczne oczekiwania podmiotów z niej korzystających.
Poszukiwanie uniwersalnego modelu jest głównym motorem napędzającym badania oraz próby formułowania koncepcji urbanistycznych, czy to w formie koncepcji „miast idealnych”, w których centralnym zagadnieniem był porządek geometryczny miast, budowanych na bazie „doskonałych” figur geometrycznych, czy to „miast ogrodów” odwołujących się do oczywistych preferencji estetycznych i stylu życia ludzi i społeczności lokalnych, czy to porządku funkcjonalnego, w koncepcji modernistycznego funkcjonalizmu, który rozwiązywał konflikty związane z różnymi formami użytkowania terenów poprzez konsekwentną ich izolację.
Jedną z wielu koncepcji modelowania tych zagadnień jest system opracowany przez amerykańskiego urbanistę pochodzenia brytyjskiego Christophera Alexandra. Zaproponowana przez niego koncepcja wzorców projektowych, ujęta w szerszy model „języka wzorców” wpisuje się w liczący już 40 lat nurt tzw. „nowej urbanistyki”, która stanowi reakcję na nieefektywność, nieprzyjazność dominujących w XX wieku modeli funkcjonalistycznych.
Modernistyczna teoria rozwiązywania konfliktów poprzez separowanie ich przyczyn, były próbą racjonalnego ogarnięcia urbanistycznego chaosu odziedziczonego po XIX – wiecznym rozwoju industrialnym miast. Próbowały one zaradzić problemom przegęszczenia śródmieść, uciążliwości przemysłu, przywracały znaczenie racjonalnej kompozycji przestrzennej oraz dostępu do zieleni i przestrzeni otwartych. Ale rozwiązując jedne problemy, tworzyły jednocześnie nowe: ignorowały ludzkie potrzeby estetyczne, potrzeby utożsamienia się z otoczeniem, tworzyły struktury, których skala wymykała się percepcji ich użytkownika. Dodatkowo takie struktury wymagały budowy od podstaw i nie dawały się pogodzić z istniejącą rzeczywistością. Jednocześnie teoria ta okazała się zupełnie niedostosowana do wymogów cywilizacji postindustrialnej, charakteryzującej się upadkiem roli przemysłu, wzrostem roli usług, wzrostem zamożności obywateli, a w ślad za tymi ich mobilności i aspiracji.
Modernistyczne osiedla sprzyjały wzrostowi anonimowości ich mieszkańców oraz przez swoją powtarzalność nie zapewniały warunków utożsamienia się z otaczającą przestrzenią. Funkcjonalizm był jednym z czynników kształtujących rozległe osiedla bloków mieszkalnych (Europa, rzadziej Ameryka Północna), współczesne suburbia (amerykańskie Levittowns, housing subdivisions, commuters towns – czyli sypialnie wielkich miast w formie rozległych obszarów osiedli domków jednorodzinnych), wielkie strefy przemysłowe, rozległe centra usługowo-handlowe, centra biurowe. Taka struktura wielkich miast spowodowała lawinowy wzrost dojazdów „do pracy i z pracy”, „na zakupy i z zakupów”, do urzędu i z urzędu” – i to dojazdów realizowanych w większości prywatnymi samochodami. Jednocześnie, poprzez wyrzucenie mieszkalnictwa na peryferie, znacznie pogorszył się dostęp mieszkańców miast do usług wyższego rzędu: kultury, sztuki, nauki, szkolnictwa wyższego itp. Taki model ma doniosły wpływ na styl i jakość życia: gdzie indziej się pracuje, gdzie indziej się mieszka; dzień mieszkańca miasta jest ostro i trwale rozdzielony na czas pracy i czas prywatny, ten drugi uszczuplony dodatkowo przez konieczność wielogodzinnego dojazdu.
Pattern Language – to tytuł, wydanej w roku 1977, książki Christophera Alexandra, będącej jedną z najważniejszych pozycji tego autora. Zawiera ona 253 rozwiązania odnoszące się do problemów od skali regionu na skali pomieszczenia w budynku kończąc. Rozwiązania te stanowią konkretne „przepisy” stosowane w jasno zdefiniowanych przypadkach o podstawowym, dla procesu projektowania, charakterze. Są to elementarne cegiełki, z których można budować kompletne konstrukcje przestrzenne, uwzględniające złożony kontekst psychologiczny, społeczny, kulturowy, przyrodniczy, gospodarczy i przestrzenny. Podzielenie problemu na małe „atomowe” schematy pozwala na uniwersalne i elastyczne wykorzystanie tych elementów do rozmaitych zagadnień o różnym poziomie złożoności.
Christopher Alexander nie szuka kolejnej koncepcji „idealnego miasta”. Raczej dokonuje przeglądu historycznych i współczesnych rozwiązań, które w różnych miejscach świata funkcjonowały lub funkcjonują i w wielu aspektach sprawdziły się. Te istniejące i przetestowane rozwiązania, zostały wyodrębnione z większych systemów jako jednostkowe zagadnienia wg schematu: kontekst (sytuacja) – problem (istota problemu: wymagania i ich wykluczanie się) – kompromis (rozwiązanie). Metoda projektowania opartego na wzorcach, dzięki wprowadzeniu sprawdzonych rozwiązań, zwalnia projektanta z obowiązku „ponownego wynajdywania koła” i pozwala skupić się na specyfice projektu, nad którym właśnie pracuje. Modularność daje z kolei przymiot elastyczności, poprzez stosowanie wzorców, które w konkretnym przypadku będą właściwe.
System kształtowania i projektowania przestrzeni z użyciem „języka wzorców” pozwala inaczej spojrzeć na przestrzeń, gdyż dostarcza efektywniejszych narzędzi jej opisu oraz pozwala odnaleźć rozwiązania prostsze i bardziej oszczędne, a przy okazji mniej uciążliwe dla środowiska i ludzi, gdyż zapewnia zestaw elementarnych rozwiązań dla poszczególnych problemów oraz zestaw kryteriów pozwalających ocenić projektowane struktury. Model oparty na wzorcach jest czytelny, gdyż złożone problemy są w nim dezagregowane do prostych, sparametryzowanych zagadnień, a projektowane struktury budowane są z dobrze zdefiniowanych elementów o sformalizowanych wzajemnych relacjach.
Metoda projektowania opartego na wzorcach, dzięki dostarczeniu narzędzi w postaci zweryfikowanych w praktyce rozwiązań, zwalnia projektanta z obowiązku „ponownego wynajdywania koła” i pozwala skupić się na specyfice projektu, zmierzającego do osiągnięcia oczekiwanego celu, poprzez wykreowanie poszukiwanego modelu jako kompozycji dobrze zdefiniowanych elementów. Modularność zapewnia elastyczność w procesie projektowania, pozwalając wybierać swobodnie wzorce i ich wzajemne powiązania, tak aby najefektywniej przybliżyć się do założonego celu.
Poniżej załączone jest opracowanie (tekst i prezentacja), stanowiące próbę zastosowania języka wzorców Christophera Alexandra w projekcie planu miejscowego. Istniejąca struktura podziału przestrzeni w tym mieście jest uwarunkowana granicami administracyjnymi. Nie odzwierciedla ona faktycznych związków funkcjonalnych, ani potrzeb i aspiracji mieszkańców. Drugim układem determinującym kształt miasta jest system transportowy. Również i on nie uwzględnia obecnie rozmaitych ról, który winien spełniać względem bliskiego i dalszego otoczenia. Powiązania tranzytowe mieszają się na tych samych drogach i ulicach z powiązaniami lokalnymi, co z jednej strony jest źródłem uciążliwości, a z drugiej powoduje niedrożność całego systemu.
Idea przedstawionej koncepcji planu miejscowego zmierza do godzenia funkcji, które są adresowane „na zewnątrz” danej jednostki urbanistycznej, z funkcjami i cechami zagospodarowania, które służą budowie przyjaznej przestrzeni, jakości zamieszkania i poczucia tożsamości mieszkańców określonej jednostki. Projekt planu miejscowego buduje struktury oparte na hierarchizacji problemów i ich rozwiązań oraz na tworzeniu podziału przestrzennego pozwalającego na integrację całego obszaru w relacjach wiążących potrzeby mieszkańców z warunkami ich zaspakajania, przy jednoczesnym separowaniu tych oddziaływań i wpływów, które będą wywoływać konflikty.
Nasza firma oferuje usługi z zakresu planowania przestrzennego i rozwoju systemów informacji przestrzennej. Planowanie, urbanistyka, planowanie przestrzenne, to dziedziny o ugruntowanym warsztacie projektowym, których wzorce projektowe gromadzone są od chwili, gdy pojawiły się pierwsze osady i miasta. Obecnie zyskują one nowe narzędzia w postaci technik informatycznych. Przykładowe możliwości prezentuje testowa aplikacja służąca udostępnieniu treści miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w internecie.
Prezentacja planu miejscowego sporządzonego w części graficznej w formie wektorowej (OGC Simple Features), a w części tekstowej jako dokumentu XML - akt prawny:
Prezentacja planu miejscowego sporządzonego w części graficznej w formie wektorowej (OGC Simple Features), a w części tekstowej w formie relacyjnej bazy danych: